İnsan Neden Övülmek İster?

Bu kapsamda insanın akıl tarafı, yapısal ve duygusal istikametlerini ele alıp incelemişlerdir. Bu durumdan ötürü insanın tarifi aslında eksik kaldığı söylenebilir. İnsan bedensel ve ruhsal olarak iç ve dış yapısıyla bir bütündür. İnsan, biyolojik olarak Homo Sapiens çeşidine ilişkin bir canlıdır, iki ayak üzerinde hareket edebilen, yürüyen, koşan ve büyük bir beyin kapasitesine sahip karmaşık düşünme yeteneğine sahip bir varlıktır. İnsanı yalnızca biyolojik açıdan tanımlamak kâfi olmayacaktır. İnsanın doğuştan ve genetik faktörlerden gelen özellikleri vardır. Bu özellikler kişinin kendi içyapısından olduğu üzere tıpkı vakitte dış etkenlerinde olduğudur. İnsanın iç etkenleri us (akıl) , irade, nefis, karakter ve huy olarak sınıflandırılırken dış etkenler ise toplumsal etraf ve aile dış faktörlerdir. Genel çerçevede insan en kolay tarifi ile his,  niyet, inanç ve bedellerden oluşan akıl sahibi, irade sahibi ve özgür olan bir varlıktır. Yapılan araştırmalarda genel olarak insanın us sahibi olduğu vurgulanmaktadır. Tarihin her periyodunda insanın akıl (us) sahibi denilmiştir. 

Aristoteles insanı sıradan bir varlık olarak söz ederken tabiatı gereği büyüme, gelişme, aksiyona geçme ve durağanlık prensibinin de insanın içinde olduğunu belirtmiştir.(1) Başka bir manada insanı insan yapan onun canlılığının nedeni ve hakikatidir.  Aristoteles insanın her şeyi kendisinde oluş ve varlığın unsurunu taşıdığı halde bir forma sahip değil ise tabiatının da olmadığıdır. (2) Bu yaklaşımdan yola çıkarak insan kavramı üzerine ayrıntılı incelemeler yaparak muhakkak bir sonuca ulaşmıştır. Aristoteles insanı toplumsal bir varlık olarak görür ve ideolojisini bu temel üzerine kurmuştur.

İnsanın hayatta elde etmek istediği gayelerin hedefi olup, hiçbir biçimde farklı bir maksat ve gaye aramayan bir durum olarak özetlemiştir. Erişmek istediği noktayı ise ‘eudaimonia’ olarak belirlemiştir. Emel olarak belirlediği ‘eudaimonia’ lakin toplumsal şartlarda ortaya çıkabilmektedir. İnsan ideolojisi ise sadece insanın değil tıpkı vakitte toplumun da memnunluğu üzerinde kıymetlendirmek gerekir. Tıpkı vakitte memnunluk şahısların ortasındaki münasebetleri ahlak ideolojisi üzerinden de gerçekleşmektedir.

Mengüşoğlu (3) (1905-1984) insanı davranış ve tavırlar takınan, bağımsız hareket eden, duygusal ve hisseden, başka şahısların sesini duyabilen, kendini odaklayan, inanç sahibi olan, çalışkan, konuşan, dinleyen ve anlayan, empati yapabilen, şuurlu ya da bilinçsiz psişe sahip olan, sanat ve tekniğin yaratıcısı olan canlı bir varlık olarak tanımlamıştır. 

İnsan geçmiş ve şahsî tecrübelerinden oluşan zeki, öz farkındalığa sahip, anlayış, kavrama, algılama, iç müşahede yapma ve varoluş yetisini geliştirme yeteneğine sahip bir varlıktır. İnsan birçok ögelerden meydana gelmiş, ahenkli ve parçalanamaz bir bütünüdür ve her insanın, öbür insanlardan farklı olarak kendine has özellikleri vardır. İnsan bu özelliklerinin bir kısmın doğuştan alırken, kimilerini sonradan kazandığı karmaşık bir bileşkesi olup insanın fiziki yapısının dışında bu yapıyı da içine alan geniş bir kavram olarak tanımlanmaktadır.(4)

(1)Aristoteles 2014, Fizik

(2)Aristoteles 2017, Metafizik

(3)Mengüşoğlu 1905-1984

(4 )Baymur 1983, Genel Psikoloji

Aynı vakitte insanın başarısı ve yeteneklerinden, potansiyellerinden kelam edilir. İnsanları birbirinden ayıran en temel özelliklerden biri ise kişinin kendine has özelliklerinin olmasıdır. (5)

İnsanların yaratılışlarından gelen yetenekleri ve kişilik yapıları, ebeveynlerinden ve toplumsal etraflarından model olarak benimsedikleri ve aldıkları eğitimler ile şekillenmektedir. İnsanın yaratılışından gelen yeteneği, karakteri anne babası ve etrafından gördüğü eğitim ile kişiliği oluşmaya başlar. Allah’ın beşere yaratılıştan verdiği, din, fıtrat, nefis, kötü- âlâ hisler ile âleme gelirler. İnsan filizlendiği etrafta ve kültür ortamında var olan kıymetleri ile şekillenir uygun ya da makus insan tipine sahip olur.

 Bu nedenle bulunduğu şart ve kaideler doğrultusunda mantığına uygun olanı yanlışsız kabul eder ve onu tercih eder. Aslında etrafındaki hakikat ya da yanlış davranışlara bağlı olarak hareket etmeye başlar.  

Analitik psikolojinin kurucusu, Carl Gustav Jung, insanın özelliklerini düşünme, his, sezgi ve duyum olarak tabir etmiştir. 

Düşünce: insanların olaylara karşısında mantıksal çıkarımlarda bulunması olarak bir işlevidir (6).  Özetle sorunlar karşısında tahlil üretebilmedir (7). 

Duygu: Hislerle manaya algılama ve yorumlama formu kişinin mimik ve davranışlarına nazaran onu şekillendirme ve kalıba sokmasıdır (6). İnsan hislerini vakit zaman  yüz mimik ve vücut lisanı ile niyetini söz eder. Mimik genelde resen oluşan ve şahsî bağlantısında temelini oluşturan kendi tabir etme aracıdır.

Duyum ise insanın dış dünyasında bir şeylerin oluştuğuna ait bilgi vermektedir. Sözlerin neye benzediğini pahalandıran insan genel olarak duyu organları ile algıladığı şuurlu duyu izlenimlerini dikkate alır. 

Sezgi:  Jung’un çalışmalarının, uygulamalarının ve felsefi mirasının merkezinde yer almaktadır (8). 

Jung, beşerde genel olarak üstte bahsettiğimiz dört fonksiyonlardan birinin ağır olduğunu vurgulamıştır. Bu durum ise insan üzerinde mantıksal ve kültürel seviyede değişkenlik gösterdiğidir.

İnsan neden övgüye muhtaçlık duyar;

İnsanların dış etraftan onaylanmak ve kabul görmek için kullandığı maskeler vardır. Bu maskelerin oluşumun en temelinde toplumda insanlara kimi davranışların yüklenmesi ile bağlantılıdır. İnsanı yaratan toplumsal sürecin sonuçlarıdır. Bu davranışlar doğrultusunda insan kendi olmadığı ve başka beşerler tarafından nasıl düşünüldüğü ve görüldüğü kişi olmaya yönelik tavır ve davranışlar sergilemeye başlamasıdır. Bu durum insanların şuurlu ya da bilinçsiz davranışlarının kritik öğelerinden birisi olarak düşünülebilir. 

İnsanın yaşadığı toplumda onay görmesi, kabul görmesi aslında toplum içinde bir istikrar halinde olması gerekir. Bunun nedeni ise İnsanın kendi benliğini yok etmemesi ile ilişkilidir. Zira insan kendinden uzaklaşabilir ve olumsuz bir durum ile karşı karşıya kaldığı vakit kalıtsal bir kadro sorunları de ortaya çıkartabilir. Bu yüzden insanların kendi benliklerinden çıkıp, diğer biri üzere tavır ve davranışlar içerisinde olması büsbütün dış etraftan aldığı olgular değil tıpkı vakitte bilinçaltında var olan insanın bilmediği kalıtımsal bir durumdan kaynaklanabilir.  İnsanların kalıtımsal hayatlarında ortak bilinçdışının içinde yer alan arketipler vardır. Bu arketipler ise Jung tarafından kazandırılmış bir kavramdır. Arketipler insanların ömürlerinde ortak bilinçdışının içerisinde yer alan ağır ve duygusal öğeler taşıyan fikir biçimidir (7).

(5) Düzgün 1997, Din Birey ve Toplum   

(6) Jung 2016, İnsan Ruhuna Yöneliş

(7) Ukray 2016, Jung Psikolojisi

(8) Pilard 2018, C. G. Jung And İntuition: From The Mindscape Of The Paranormal To The Heart OfPsychology.

Aynı vakitte övgü, onay, kabul görmek, güzele giden sözcükler üzere devamlılık sağlayan kalıplar ve imgeler olarak ta tanımlanabilir (9).

Jung bu arketiplerin kökünü kolektif bilinçdışına dayandırdığı üzere insanların ataları ile geçmiş bağı olduğunu düşünmektedir (10) . Öbür bir görüşe nazaran, arketiplerin insan davranışları üzerinde tesirinin olduğu ve şekillendirildiği vurgulanmıştır (11). İnsanın bilinçaltında mevcut olan arketiplerle kendilik (diğerlerinin his ve fikirlerini anlamada kullanılan geniş sistematik yapı) eş güdüm aracılığıyla gelişir. İnsan öteki insanların istek ve beklentilerine yönelik davranış ve tavır inşa edilmiş herkese açık kendiliktir (12).

Sonuç olarak İnsan düşünme ve hissetme (rasyonel işlevler) ve duyum ve sezgi (irrasyonel işlevler). İnsan hayattaki iki temel tavrı ayırt eden: içe dönük ve dışa dönüktür. Her insanın hayata karşı baskın bir tavrı ve onu belli bir formda kişilik tipi özellikleri ve davranışları ile yansıtır. Hayat gücünü ilgisini dünyaya yönlendirme tavrı dışa dönüklük olarak tabir edilmektedir. 

Değerler, reaksiyonlar ve beğeniler, objelere nazaran şekillenmektedir. Dışsal şartlara yönelimdir. Örneğin; övgü ve takdir sözcükleri, beğenilmek kişiyi ruhsal açıdan tatmin eder. Bu durum kişinin arketipleri ile alakalı olabilmektedir. Arketipler insanın kalıtımsal aileden gelen ya da bulunduğu çevresel şartlarla temaslıdır. Kişi etrafından beklediği ilgiyi ya da övgüyü almadığında bu durumun patolojisi depresyon ile bağdaştırılmıştır. İnsan beyni motivasyonla yönetilmektedir. İnsanın dış etkenlere muhtaçlık duyduğu yapılan çalışmalarda mevcuttur. 

Freud’a nazaran insanın dış etraftan alacağı onay ve kabule gereksinim duyması büsbütün kişinin kendi farkındalığı ile ilgili olduğudur. İnsanın içyapısında oluşan dürtü, anı, yetenek ve potansiyellerden haberdar olmamasından kaynaklı duyduğu dehşet ve telaş duygusu tetikleyici olabilmektedir. İnsanın kendini bilmesi halinde kendisini küçümsemesi, zayıf görmesi ve büsbütün kendi hakkında olumsuz fikirler üretmesi ve buna inanarak yaşaması ve şekillenmesidir. Bu durum ise büsbütün kişinin tutkuları ve telaşlarının, toplumsal etrafın oluşturduğu kültürünün eserin olmasıdır. İnsanın ruhsal ve fizyolojik gereksinimleri tarihin her periyodunda olmuştur. İnsan kendinin farkında olup, muhtaçlıklarının farkına varması ile bu muhtaçlıklar vakit içinde farklılık ve değişim göstermiştir. . Vakit içindeki bu değişikliklerin oluşması toplumsal etraf, teknolojinin ve toplumsal medyanın çok fazla insan üzerinde tesir yaratmasıdır.  Öncelikle fizikî ve daha sonra ruhsal gelişimleri ortaya çıkarmıştır.

(9) Serrican 2015, Carl Gustav Jung’un Analitik Psikoloji Kuramındaki Arketip Kavramının Edebiyata Yansıması

(10) Yakın & Ay 2012 Markaların Kişilik Arketiplerinin Araştırılması Üzerine Bir Araştırma.

(11) Hogenson 2009, Archetypes and Action Patterns.

(12) Magnavita 2016, Kişilik Kuramları, Psikoterapi Enstitüsü